‘การศึกษาตามอัธยาศัย’ ไม่ใช่เรื่องใหม่แต่อย่างใด หากแต่มันมีมาอย่างยาวนาน นับตั้งแต่มนุษย์ถือกำเนิดขึ้นมาบนโลก ในยุคดึกดำบรรพ์มนุษย์เริ่มจากการศึกษาจากธรรมชาติ เช่น ในสังคมเกษตรกรรมมนุษย์รู้จักสังเกตหนีภัยธรรมชาติ

, เลี้ยงสัตว์ , ปลูกพืช , ทำนา , ทำอาวุธจากหิน เป็นต้น แต่ในสังคมอุตสาหกรรม มนุษย์เริ่มเรียนรู้มากขึ้นจากปฎิสัมพันธ์ ติดต่อซื้อ – ขาย , อ่าน – เขียน , ฟังวิทยุ , ดูโทรทัศน์ เป็นต้น ซึ่งในปัจจุบันสังคมเกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อม จึงทำให้มนุษย์ต้องปรับตัวตามไปด้วย และจึงทำให้ต้องแสวงหาความรู้ใหม่ๆ ตลอดเวลา เพื่อเท่าทันต่อความเป็นไป

การศึกษาตามอัธยาศัย คือ การเรียนรู้ที่เกิดขึ้นจากวิถีชีวิตของมนุษย์ สั่งสมจากประสบการณ์ในด้านต่างๆ ทั้ง ทำงาน , บุคคลอื่น , ครอบครัว ตลอดจนจากแหล่งความรู้ต่างๆ เป็นต้น เป็นวิธีเพิ่มพูนความรู้ , ทักษะ ความสามารถ รวมถึงพัฒนาคุณภาพชีวิต โดยมีลักษณะสำคัญอันเห็นเด่นชัด คือ ปราศจากหลักสูตร , ไม่มีเวลาเรียนแน่นอน , ไม่จำกัดอายุ , ไม่ต้องลงทะเบียน , ไม่มีรับประกาศนียบัตร ตลอดจนไม่มีสถานที่แน่นอน สามารถเรียนที่ไหนก็ได้ ลักษณะการเรียนส่วนมาก เป็นการเรียนเพื่อเพิ่มความรู้ให้เกิดความกว้างขวาง สามารถเรียนได้ตลอดเวลาและตลอดชีวิต

รูปแบบจัดการศึกษาตามอัธยาศัย

การศึกษาตามอัธยาศัย ตามปกติแล้วไม่มีรูปแบบที่แน่นอน หรือไม่มีขั้นตอนเรียนรู้อย่างตายตัว เนื่องจากไม่มีหลักสูตรเป็นตัวกำหนดขอบเขต ทำให้การเรียนรู้ขึ้นอยู่กับความประสงค์ของแต่ล่ะบุคคล แต่อย่างไรก็ตามสำหรับในปัจจุบันนี้ ทางภาครัฐสามารถจัดกิจกรรม เพื่อส่งเสริมให้เกิดการเรียนรู้ตามอัธยาศัยอย่างต่อเนื่องได้ ดังนี้

• จัดกิจกรรมในแหล่งศึกษา เช่น ห้องสมุดประชาชน , หาข้อมูลทางออนไลน์ , พิพิธภัณฑ์ , ศึกษาจากภูมิปัญญาชาวบ้าน , จัดกลุ่มเสวนา , อภิปราย , เข้าร่วมกิจกรรมทางศาสนาและวัฒนธรรม , กิจกรรมส่งเสริมรักอ่าน เป็นต้น
• ส่งเสริมสนับสนุน เพื่อให้เกิดการศึกษาอย่างยั่งยืน เช่น สนับสนุนสื่อความรู้ ให้แก่หน่วยงานสำคัญๆตลอดจนแหล่งความรู้ต่างๆ เป็นต้น
• ส่งเสริมให้หน่วยงาน ที่เกี่ยวข้องจัดการศึกษาอย่างเป็นระบบ เช่น ห้องสมุดในสถานที่ราชการ , สถานประกอบการต่างๆ เป็นต้น
• ส่งเสริมพร้อมสนับสนุนพัฒนาของกลุ่มต่างๆ ตามความสนใจ เช่น กลุ่มดนตรี , กลุ่มสิ่งแวดล้อม , แหล่งพัฒนาชุมชน เป็นต้น

สรุปแล้ว ‘การศึกษาตามอัธยาศัย’ จัดว่าเป็นส่วนหนึ่งของ ‘การเรียนรู้ตลอดชีวิต’ ซึ่งเข้ามาตอบสนองความประสงค์ของมนุษย์ ผู้ทะยานแสวงหาพร้อมเรียนรู้ประสบการณ์ต่างๆ อันแสนล้ำค่า นอกเหนือไปจากการเรียนในระบบสถาบัน โดยการเรียนรู้ตามอัธยาศัยเกิดขึ้นได้ , ทุกที่ , ทุกเวลา , ไม่มีจำกัดตายตัว รวมทั้งสามารถเรียนรู้ได้จากสื่อต่างๆ อย่างไร้ขอบเขต เช่น วิทยุ , โทรทัศน์ , ภาพยนตร์ , สื่อสิ่งพิมพ์ต่างๆ รวมทั้งแหล่งออนไลน์ทางอินเทอร์เน็ตที่ในปัจจุบันนี้เข้าถึงง่ายมาก และมีความสำคัญเป็นอันดับต้นๆของโลก